กระเพาะปัสสาวะอักเสบ (Cystitis) อาการ สาเหตุ วิธีป้องกัน การรักษา

กระเพาะปัสสาวะอักเสบ คืออะไร

โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบเกิดขึ้นเมื่อกระเพาะปัสสาวะมีการติดเชื้อแบคทีเรีย ผู้ป่วยอาจมีอาการปวดกระเพาะปัสสาวะแบบน่ารำคาญ ปัสสาวะไม่สุด ฯลฯ และอาจพัฒนากลายเป็นปัญหาสุขภาพที่ร้ายแรงได้หากไม่ได้รับการรักษา เพราะการติดเชื้อสามารถแพร่กระจายไปยังไตได้

โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบอาจเกิดขึ้นจากปฏิกิริยากับยาบางชนิดหรือการฉายรังสี การมีสุขอนามัยที่ไม่ดี การใช้สายสวนในระยะยาว ฯลฯ นอกจากนี้ โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบยังสามารถเกิดขึ้นได้จากภาวะแทรกซ้อนของโรคอื่นๆ

การรักษาโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบขึ้นอยู่กับสาเหตุของการติดเชื้อ การรักษาตามปกติสำหรับโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบที่เกิดจากแบคทีเรียคือการใช้ยาปฏิชีวนะ

อาการของกระเพาะปัสสาวะอักเสบ ได้แก่

• ปัสสาวะไม่ออก
• ปวดหรือรู้สึกแสบร้อนขณะปัสสาวะ
• ปัสสาวะบ่อย ปริมาณน้อย รู้สึกปัสสาวะไม่สุด
• กลั้นปัสสาวะไม่อยู่
• มีเลือดในปัสสาวะ
• ปัสสาวะขุ่นหรือมีกลิ่นแรง
• รู้สึกไม่สบายบริเวณอุ้งเชิงกราน
• ปวดหน่วงบริเวณท้องใต้สะดือ
• มีไข้ต่ำๆ เป็นต้น

กระเพาะปัสสาวะอักเสบ โดยทั่วไปมักเกิดจาก

แบคทีเรียภายนอกร่างกายเข้าสู่ทางเดินปัสสาวะผ่านทางท่อปัสสาวะและเริ่มเพิ่มจำนวนขึ้นในกระเพาะปัสสาวะ ส่วนใหญ่เกิดจากแบคทีเรีย Escherichia coli (E. coli) แต่แบคทีเรียชนิดอื่นก็สามารถทำให้เกิดการติดเชื้อได้เช่นกัน

การติดเชื้อแบคทีเรียในกระเพาะปัสสาวะอาจเกิดขึ้นในผู้หญิงหลังมีเพศสัมพันธ์ แต่ในผู้ที่ไม่ได้มีเพศสัมพันธ์ก็สามารถเกิดขึ้นได้เช่นกัน เนื่องจากบริเวณอวัยวะเพศหญิงมักมีแบคทีเรียที่อาจทำให้เกิดโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบได้

แม้ว่าการติดเชื้อแบคทีเรียเป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดของโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบ แต่ก็ปัจจัยอื่นๆ ที่ทำให้เกิดกระเพาะปัสสาวะอักเสบได้เช่นกัน เช่น การใช้ยาบางชนิด การฉายรังสีบริเวณอุ้งเชิงกราน การใช้สายสวนปัสสาวะในระยะยาว การสัมผัสกับสารเคมีบางชนิด บางครั้งอาจเกิดขึ้นจากภาวะแทรกซ้อนจากโรคอื่นๆ เช่น โรคเบาหวาน นิ่วในไต ต่อมลูกหมากโต หรืออาการบาดเจ็บที่ไขสันหลัง เป็นต้น

โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบเกิดได้จากหลายปัจจัย

โดยผู้หญิงมักพบความเสี่ยงต่อการติดเชื้อมากกว่าผู้ชาย เนื่องจากผู้หญิงมีท่อปัสสาวะที่สั้นกว่า ซึ่งหมายความว่ามีโอกาสที่แบคทีเรียจะเดินทางไปถึงกระเพาะปัสสาวะได้มากกว่า

บางคนมีแนวโน้มที่จะติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะซ้ำ ๆ มากกว่าคนอื่น โดยความเสี่ยงที่อาจจะทำให้โอกาสติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะมากขึ้น ได้แก่

• การกลั้นปัสสาวะเป็นเวลานาน ทำให้แบคทีเรียในปัสสาวะเจริญเติบโตได้ดี
• การมีเพศสัมพันธ์ ในระหว่างการมีเพศสัมพันธ์ แบคทีเรียสามารถถูกผลักเข้าไปในท่อปัสสาวะได้
• การดูแลรักษาสุขอนามัยบริเวณไม่ดี ทำความสะอาดอวัยวะเพศไม่ถูกวิธี การสวนล้างช่องคลอด
• หมดประจำเดือน การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนที่เกิดขึ้นหลังวัยหมดประจำเดือนมักจะนำไปสู่การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ
• กำลังตั้งครรภ์ การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนระหว่างตั้งครรภ์อาจเพิ่มความเสี่ยงของการติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะ
• การมีภาวะบางอย่าง เช่น นิ่วในกระเพาะปัสสาวะหรือต่อมลูกหมากโต
• ภาวะที่ส่งผลให้มีภูมิคุ้มกันเปลี่ยนแปลงไป เช่น โรคเบาหวาน การติดเชื้อเอชไอวี การรักษามะเร็ง
• การใช้สายสวนปัสสาวะเป็นเวลานานในผู้ที่มีอาการป่วยเรื้อรังหรือในผู้สูงอายุ ซึ่งอาจทำให้เสี่ยงที่จะติดเชื้อแบคทีเรียและเนื้อเยื่อกระเพาะปัสสาวะเสียหายได้

เป็นต้น

หากไม่ได้รับการรักษาที่เหมาะสม การติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะสามารถลุกลามจนเกิดโรคร้ายแรงได้

ซึ่งโดยส่วนใหญ่ เมื่อผู้ป่วยรักษาด้วยยาที่เหมาะสมและทันท่วงที การติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะจะไม่ค่อยทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อน อย่างไรก็ตามหากไม่ได้รับการรักษา ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น ได้แก่

• กรวยไตอักเสบ (pyelonephritis) ซึ่งอาจทำให้ไตเสียหายอย่างถาวร
• ปัสสาวะเป็นเลือด เป็นต้น

การรักษากระเพาะปัสสาวะอักเสบเบื้องต้นด้วยตัวเอง

อาการกระเพาะปัสสาวะอักเสบที่ไม่รุนแรงมักจะหายได้เองหลังจากผ่านไปสองสามวัน โดยสามารถบรรเทาอาการได้จาก

• รับประทานยาแก้ปวด เช่น พาราเซตามอลและไอบูโพรเฟน
• ดื่มน้ำมากขึ้น เพื่อช่วยเจือจาง และขจัดแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุของการติดเชื้อ
• วางขวดน้ำร้อนอุ่นบนหน้าท้องส่วนล่างเพื่อช่วยบรรเทาอาการปวดท้อง
• พักผ่อนให้มากขึ้น
• งดคาเฟอีน เช่น ในชาและกาแฟ งดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์หรือเครื่องดื่มที่เป็นกรด (เช่น น้ำอัดลม) เพราะอาจทำให้อาการแย่ลงได้

หากอาการ ไม่ดีขึ้นหลังจากผ่านไปสองหรือสามวัน หรือดูเหมือนจะแย่ลง ควรปรึกษาแพทย์ของคุณ หรือเภสัชกรซึ่งจะจ่ายยาปฏิชีวนะเพื่อกำจัดการติดเชื้อ ไม่ควรซื้อยาจากร้านยาที่ไม่ได้รับคำแนะนำจากเภสัชกร เนื่องจากยาปฏิชีวนะที่ได้อาจไม่ตรงกับโรค ทำให้เกิดเชื้อดื้อยาได้

เราสามารถป้องกันกระเพาะปัสสาวะอักเสบได้โดย

• ดื่มน้ำมาก ๆ โดยเฉพาะน้ำเปล่า โดยเฉลี่ยประมาณ 2 ลิตรต่อวันในผู้ใหญ่
• ปัสสาวะบ่อยๆ หากรู้สึกอยากปัสสาวะ ให้ไปปัสสาวะทันที ไม่ควรกลั้นปัสสาวะ
• มีสุขอนามัยที่ดีโดยเช็ดจากด้านหน้าไปด้านหลังหลังจากถ่ายอุจจาระ เพื่อป้องกันไม่ให้แบคทีเรียในบริเวณทวารหนักแพร่กระจายไปยังช่องคลอดและท่อปัสสาวะ และใช้สบู่ทำความสะอาดที่ไม่แรงเกินไป เพราะอาจเกิดการระคายเคืองได้
• ไม่แช่ในอ่างอาบน้ำ การแช่ในอ่างอาบน้ำเพิ่มความเสี่ยงต่อการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะได้
• ทำความสะอาดอวัยวะเพศทันทีหลังมีเพศสัมพันธ์

การรับประทานสารสกัดจากแครนเบอร์รี่ (Cranberry)

• แครนเบอร์รี่ มีสารโพรแอนโธไซยานิดินช่วยลดความเสี่ยงของการติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะ และมีหลักฐานที่แสดงว่าแครนเบอร์รี่อาจช่วยป้องกันการติดเชื้อซ้ำสำหรับบางคน
• สารสกัดจากแครนเบอร์รี่โดยทั่วไปถือว่าปลอดภัยในคนที่มีสุขภาพดี แต่หากเป็นผู้ที่มีโรคประจำตัว และรับประทานยาบางอย่างอยู่ เช่น วาร์ฟาริน ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนการรับประทาน
• การรับประทานผลิตภัณฑ์จากแครนเบอร์รี่ไม่สามารถรักษาอาการการติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะได้ หากมีการติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะอยู่แล้ว จะใช้ในกรณีป้องกันเท่านั้น ซึ่งพบว่าสามารถป้องกันการเกาะตัวของเชื้อแบคทีเรียก่อโรคได้